ویژگی های رشدی نوجوانی

نوجوانی معمولاً بین سنین 12 تا حدود 22 سالگی دوره نوجوانی گفته می شود. این دوره، یکی ازمهم ترین دوره های زندگی انسان است که با تغییرات بسیار سنگین و متعدد در همه ابعاد وجود انسان همراه است و به همین دلیل دوره پر استرسی محسوب می شود .

تغییرات دوره نوجوانی تغییرات جسمی که در پدیده بلوغ[1] جلوه گر می شود، تغییرات شناختی، تغییرات اجتماعی، تغییرات هیجانی، تغییرات رفتاری. [1] - puberty

دوره نوجوانی دوره استرس از آن جایی که هر تغییر، یک استرس است، زیرا سازگاری فرد با شرایط موجود ازبین رفته و فرد باید دوباره با شرایط جدید سازگار شود و این دوباره سازگارشدن[1] هم به جسم و هم به روان فرد فشار وارد می کند. از سوی دیگر، استرس ها، یکی از عواملی هستند که می توانند زمینه بروز بیماری های جسمی و روانی و همچنین آسیب های روانی و اجتماعی را مهیا سازند، پس بدیهی است که در دوره نوجوانی بر میزان اختلالات به ویژه روانی افراد افزوده شود و همچنین، شاخص های مربوط به آسیب های روانی و اجتماعی به ویژه اعتیاد افزایش یابد. [1] - readjustment

ذهنیت از دوره نوجوانی با این حال، باید به یاد داشت که در مورد نوجوانی و عوارض منفی آن کمی اغراق صورت گرفته است. به طوری که بسیاری از مردم انتظار دارند یک نوجوان، پرخاشگر، طغیان گر، مخالف با استانداردهای خانواده، دارای ارزش ها و رفتارهای نامتعارف، مشکل دار و پریشان باشد. در حالی که واقعاً چنین نیست و بسیاری از نوجوانان این دوره را با کمترین مشکلات و بیشترین موفقیت های زندگی خود پشت سر می گذارند.

نیاز نوجوانان به بزرگسالان تحقیقات و نظریه های موجود نشان می دهند با طراحی و ارائه مداخله های ساده می توان به این گروه کمک کرد تا این دوره پر استرس زندگی خود را بهتر و راحت تر طی کنند. ویگوتسکی، [1] دانشمند برجسته روسی، نظریه بسیار ارزشمندی در مورد نوجوانان و جوانان دارد. وی تاکید دارد، جوانان و نوجوانان به حمایت ها و راهنمایی بزرگسالان نیاز دارند تا بتوانند با حداقل سختی و بحران دوره جوانی و نوجوانی خود را طی کنند. [1] - Vygotesky

تغییرات جسمی تغییردربدن و بالغ شدن، مهم ترین ویژگی برجسته نوجوانی است. اگر چه بلوغ و تغییرات جسمی و بدنی در دوره نوجوانی خود را نشان می دهد، با این حال، این تغییرات از چندین سال قبل از روی دادن بلوغ شروع شده است. مهم ترین تغییرات جسمی دوره نوجوانی عبارت است از: 1- خیز رشدی و 2- بلوغ جنسی. معمولاً بلوغ دختران حدود 12 سالگی و بلوغ پسران حدود 14 سالگی رخ می دهد. با این حال، تفاوت های قومی و نژادی در این زمینه تاثیر به سزایی دارد.

پدیده زودرس و دیررس بودن نکته ای که لازم است والدین و متخصصان در زمینه بلوغ دختران و پسران به آن توجه داشته باشند، بلوغ زودرس در دختران و بلوغ دیررس در پسران است. دخترانی که زودتر از همسالان خود و پسرانی که دیرتر از همسالان خود بالغ می شوند، هیجان های منفی تجربه می کنند و خودپنداره آنان تحت تاثیرمنفی قرار می گیرد. دختران زودرس، مستعد افسردگی، مصرف مواد، رفتارهای مختل و همچنین اختلالات خوردن هستند. پسران دیررس به علت تفاوت جسمی زیادی که بین خود و همسالان شان تجربه می کنند بیشتر از همسالان خود مستعد افسردگی، مشکلات تحصیلی و اختلاف با والدین هستند.

کمک به نوجوانان پذیرش وسیع و گسترده کلیه ویژگی های جسمی و ظاهری نوجوان، مراقبت از این که نوجوان از روش های ناسالمی برای کنترل قد، وزن، چهره و ... استفاده کند، اطمینان بخشی از این که چهره و اندام نوجوان کاملاً طبیعی و زیباست، آموزش به نوجوان و خانواده که از تمرکز بر وزن، قد و ظاهر و زیبایی بپرهیزند و در غیر این صورت ممکن است دچار عواقب نامناسبی شوند، تمرکز بر سایر قسمت های خود پنداره از جمله خودپنداره تحصیلی، اجتماعی، ورزش و هنری به جای قسمت های ظاهری.

رشد شناختی توانایی تحلیل منطقی موقعیت ها به صورت روابط علت و معلولی و توانایی بررسی موقعیت های فرضی،[1] استفاده از نمادها از جمله استعاره ها، استفاده از تجسم و تخیل قوی، توانایی تفکر در مورد آینده، ارزیابی موقعیت های محتمل و در نهایت هدف گزاری، توانایی درون نگری، توانایی تصمیم گیری پخته و منطقی، تسلط بر توانایی های شناختی عمیق مانند برنامه ریزی، استدلال، حل مسئله، تفکر انتزاعی، برنامه ریزی برای آینده. [1] - metaphors

اشکالات شناختی نوجوانان نوجوانان سریع تصمیم می گیرند، نوجوانان به نظر، دیدگاه و اطلاعات دوستان خود اعتماد بیشتری دارند، نوجوانان ناپخته، انتخاب های غیرمسئولانه بیشتری دارند، نوجوانان نگرانی دارند که همسالان شان نسبت به تصمیم گیری های آنان چه ارزیابی یا قضاوتی دارند، تصمیم گیری های نوجوانان به شدت تحت تاثیر هیجان های مثبت و منفی آنان قرار دارد.

توجه به نکات زیر نوجوان بحث می کند برای این که بحث کند، نتیجه گیری ناگهانی، خودمدار بودن، تمایل به بزرگ نمایی، باور به آسیب ناپذیر بودن.

رشد اخلاقی به دنبال رشد شناختی و ذهنی، رشد اخلاقی نوجوانان نیز در این دوره اوج می گیرد و نوجوانان وارد مباحث ارزشی ، اخلاقی و معنوی مهمی می شوند از جمله: صداقت، انسانیت و همچنین فعالیت های مثبت و خیرخواهانه اجتماعی از جمله کمک به دیگران، فعالیت های خیرخواهانه، انسان دوستانه و داوطلبانه.

رشد هیجانی رشد هویت یابی، رشد عزت نفس، تشدید هیجان های مختلف.

کمک به نوجوان آموزش مقابله های سالم: مقابله های مذهبی- معنوی، مقابله های ورزشی، مقابله های هنری، مقابله های مسئله مدار و ...،

رشد اجتماعی است. اگر چه روابط نوجوانان با دوستان و همسالان افزایش می یابد ولی این بدان معنی نیست که نوجوانان برای والدین خود و صمیمیت با آنان ارزش و اعتباری قائل نیستند. بلکه، به دنبال رشد آنان، بر شبکه ارتباطی آنان افزوده شده است و تمایل دارند در کنار فعالیت های خانوادگی خود با همسالان نیز ارتباط بیشتری داشته باشند.

رشد اجتماعی حتی در دوران نوجوانی نیز رابطه والدین و فرزند از اهمیت بسیار برخوردار است و دلبستگی، صمیمیت و ارتباط گرم و صمیمانه والد/ فرزند نقش تعیین کننده ای بر سلامت آنان و پیشگیری از مصرف مواد دارد.

نقش دوستان و همسالان منبع قوی برای محبوبیت، احترام و ارزش نوجوانان به شمار می آیند، منبع مهمی از اطلاعات در زمینه های مختلف هستند، اطلاعات خوبی از نوجوانی، خانواده و والدین ارائه می کنند، به فرآیند هویت یابی نوجوانان کمک می کنند، داشتن دوست مناسب و پذیرفته شدن از سوی دوستان و همسالان به سازگاری و رضایت نوجوانان و انتقال بهتر آنان از نوجوانی به جوانی کمک شایانی می کند، ارتباط خوب و غنی با همسالان به معنی سازگاری بهتر نوجوانان در این دوره است.

کمک والدین حضوردر کنار فرزند و رسیدگی بیشتر به فعالیت های فرزند، روابط گرم و صمیمانه، تعیین قواعد روشن با استفاده از منطق و استدلال، نظارت بر رفتارهای فرزندان، انتظارات واقع بینانه متناسب با سن و توانایی های رشدی فرزند.