дац.В.А.Міхедзька Геапалітычнае становішча Беларусі ў я гг. XX ст. Заходняя Беларусь у складзе польскай дзяржавы 1.Рыжская мірная дамова 1921 г. у гістарычным лёсе беларускага народа. 2.Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы. 3.Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.

дац.В.А.Міхедзька 1 Рыжская мірная дамова 1921 г. у гістарычным лёсе беларускага народа.  За тэрыторыяй Заходняй Беларусі, якая па Рыжскаму мiрнаму дагавору 1921 г. апынулася ў складзе Польшчы, польскі ўрад замацаваў назву «крэсы всходне».  На гэтых землях пражывала 4,6 млн. насельніцтва, 70 % якога складалі беларусы.  Па Рыжскаму міру кіраўніцтва Польшчы павiнна было забяспечыць усе правы свабоднага развiцця культуры, мовы, рэлiгiйных абрадаў для мясцовага насельніцтва.  ўрад ІІ Рэчы Паспалітай нават не прадаставіў Заходняй Беларусі статусу культурна- нацыянальнай аўтаноміі, паколькі лічыў гэтыя землі неад’емнай часткай сваёй дзяржавы і праводзіў палітыку па іх поўнаму палітычнаму і культурнаму зліццю з Польшчай.

дац.В.А.Міхедзька

Улётка беларускіх эсэраў з нагоды заключэння Рыжскай мірнай дамовы

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  Эканомiка Заходняй Беларусі з’яўлялася аграрным прыдаткам прамысловых раёнаў Польшчы, крынiцай сыравiны i таннай рабочай сiлы  Польскі ўрад не быў зацікаўлены ў развіцці прамысловасці на гэтых землях.  Гарбарная, тэкстыльная і металаапрацоўчая галіны прыйшлi тут у заняпад.  Развiвалася ў асноўным перапрацоўчая і харчовая прамысловасць: вытворчасць масла, сыру і мясной прадукцыі дзякуючы жывёлагадоўчай накiраванасцi сельскай гаспадаркi.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  У Заходняй Беларусi захавалася памешчыцкае землеўладанне.  Больш за 80 % ад агульнай колькасці жыхароў тут складалі сяляне, якія пакутавалі ад малазямелля, цяжкіх падаткаў, высокіх цэн на прадукцыю прамысловасці і нізкіх на сельскагаспадарчыя тавары.  У пошуках лепшага жыцця беларускае насельніцтва масава эмігрыравала ў Аргентыну, Бразілію, Канаду, ЗША.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  У ліпені 1925 г. быў прыняты закон аб зямельнай рэформе:  парцэляцыя ― падзел на дробныя ўчасткі (парцэлы) ад 2 да 20 га і продаж праз банкі дзяржаўных, памешчыцкіх і так званых пакінутых зямель (зямель бежанцаў гадоў Першай сусветнай вайны, якія не вярнуліся на Радзіму);  ліквідацыя сервітутаў;  камасацыя ― ліквідацыя цераспалосіцы і хутарызацыя сялянскіх гаспадарак;  распаўсюджанне інстытута асадніцтва. Асаднікамі называліся ваенныя і цывільныя каланісты, якіх польскі ўрад перасяляў з тэрыторыі карэннай Польшчы ў Заходнюю Беларусь для ўмацавання сваіх інтарэсаў.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  Рэформа садзейнічала з’яўленню беларускага фермерства, але не закранула памешчыцкага землеўладання і амаль не зменшыла колькасці малазямельных і беззямельных сялян.  Да 1934 г. на землі Заходняй Беларусі былі пераселены асаднікі, якія з’яўляліся апорай польскага ўрада, падтрымлівалі палітыку паланізацыі, былі ўзброены і нярэдка выконвалі паліцэйскія функцыі.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  Палітычны рэжым, устаноўлены польскiм урадам у Заходняй Беларусі, атрымаў назву «санацыi» (аздараўлення).  «Крэсы всходне» павінны былі стаць своеасаблівым «санiтарным кардонам» i выконваць ролю буфера памiж СССР i Заходняй Еўропай з мэтай не дапусцiць распаўсюджвання на гэтых землях камунiстычных iдэй.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  Эканамічнае і палітычнае бяспраўе і нацыянальны прыгнёт насельніцтва Заходняй Беларусі польскім урадам прывялі да ўздыму вызваленчага руху  да канца 1920-х г. ён адбываўся пад лозунгам уз’яднання з БССР, дзе праводзілася палітыка беларусізацыі.  Нацыянальна-вызваленчы рух у Заходняй Беларусі праявіўся ў двух накiрунках:  рэвалюцыйна-вызваленчы, які быў прадстаўлены Камуністычнай партыяй Заходняй Беларусі (КПЗБ), створанай у 1923 г., Камуністычным саюзам моладзі Заходняй Беларусі (КСМЗБ). Іх прыхільнікі выступалі за арганізацыю партызанскай барацьбы супраць польскага прыгнёту;

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  нацыянальна-дэмакратычны накірунак узначальвала створаная ў 1921 г. культурна- асветніцкая арганізацыя Таварыства беларускай школы (ТБШ),  з 1925 г. ― самая ўплывовая беларуская палітычная партыя Беларуская сялянска- работніцкая грамада (БСРГ) на чале з Б.Тарашкевічам, якая налічвала ў сваіх шэрагах 120 тыс. чалавек.  Прыхільнікі гэтай плыні прытрымліваліся магчымасці выкарыстання парламенцкіх форм барацьбы.  Барацьбу за свае правы вялі рабочыя і сяляне шляхам забастовак, якія нярэдка перарасталі ў антыўрадавыя дэманстрацыі, мітынгі і сутычкі з паліцыяй.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  3 лютага 1927 у Косаве праходзіла дэманстрацыя ў падтрымку БСРГ. На дэманстрацыю выйшла паўтары тысячы чалавек (галоўным чынам, сялян). Удзельнікі маніфэстацыі прайшлі па Косаву, правялі мітынг.  Калі пасьля мітынгу пратэстуючыя зноў рушылі празь мястэчка, камуністычныя дзеячы, якія былі ў калёне сярод дэманстрантаў, паднялі чырвоныя сьцягі.  У адказ на гэта польская паліцыя адкрыла агонь.У выніку расстрэлу загінула 6 чалавек

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  Нарачанскае выступленне рыбакоў пачалося ўлетку 1935 года.  Прычынай стала забарона ўладамі свабоднай лоўлі рыбы на возеры Нарач.  У выступленні ўдзельнічала каля 5 тысяч сялян.  Кіравала выступленнямі КПЗБ. Барацьба цягнулася да 1939 года.  У 1937 годзе Максім Танк пра барацьбу нарачанскіх рыбакоў напісаў паэму «Нарач»

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  Сяргей Прытыцкі  27 студзеня 1936 у залі Віленскага акруговага суду застрэліў сьведку з боку абвінавачаньня  У чэрвені 1936 прыгавораны да сьмяротнага пакараньня.  Прысуд выклікаў шматлікія акцыі пратэсту і кампанію салідарнасьці ў многіх краінах сьвету.  У выніку сьмяротны прысуд быў заменены пажыцьцёвым турэмным зьняволеньнем.

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  23 жнiўня 1939 г. у Маскве міністрамі замежных спраў СССР i Германiі В.Молатавым і І.Рыбентропам быў падпiсаны пакт аб ненападзенні («Пакт Рыбентропа-Молатава»)  Савецкі Саюз і Германія падзялілі Еўропу на сферы ўплыву па рэках Нараў, Буг, Вісла, Сан.  Тэрыторыі, якія былі размешчаны на захад ад гэтай лініі, прызнаваліся сферай інтарэсаў Германіі, а на ўсход – Савецкага Саюза.  1 верасня 1939 г. пачалася Другая сусветная вайна. Маючы вялiкую перавагу ў тэхнiцы, войскi Германii хутка падступiлi да межаў Заходняй Беларусі, а 17 верасня 1939 г. Сталiн аддаў загад Чырвонай Армii перайсцi савецка- польскую мяжу. Да 25 верасня савецкiя войскi поўнасцю занялi Заходнюю Беларусь

дац.В.А.Міхедзька 2 Грамадска-палітычнае і эканамічнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы  22 кастрычніка 1939 г. прайшлі выбары ў Народны Сход, які адбыўся ў Беластоку 28 − 30 кастрычніка.  На ім было прынята рашэнне аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад БССР, аб канфіскацыі памешчыцкіх зямель, нацыяналізацыі банкаў і буйной прамысловасці.  2 лістапада 1939 г. сесія Вярхоўнага Савета СССР прыняла закон аб уз’яднанні Заходняй Беларусі з БССР.

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  Зместам нацыянальна-культурнай палітыкі польскіх улад на заходнебеларускіх землях была прымусовая паланізацыя і асіміляцыя мясцовага насельніцтва.  Так, да 1938/39 навучальнага года ў заходнебеларускіх ваяводствах не было ніводнай беларускай школы (на 1919 г. іх было каля 400).  Насельніцтва, якое валодала беларускай мовай, лічылася непісменным, пазбаўлялася выбарчых правоў.  Навучанне вялося ў польскамоўных установах. Высокая плата за навучанне абмяжоўвала магчымасці асветы.

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  Супраць гэтай сітуацыі выступіла Таварыства беларускай школы (ТБШ). 500 гурткоў арганізацыі аб’ядналі каля 30 тыс. членаў.  Яно дзейнічала на працягу гг. У розны час яго ўзначальвалі Б.Тарашкевіч, І.Дварчанін, Р.Шырма, П.Пестрак і інш.  Яго сябры выступалі за беларускую школу, рыхтавалі новыя падручнікі, стваралі чытальні, гурткі самаадукацыі.  Ідэйным кіраўніком ТБШ стаў вучоны-філолаг, літаратар, аўтар "Беларускай граматыкі для школ" (1918 г.) Браніслаў Тарашкевіч.

дац.В.А.Міхедзька Браніслаў Тарашкевіч 1892 — 29 лістапада 1938

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  асяродкамі беларускай мовы і культуры становяцца Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры ( гг.),  беларускія гімназіі ў Вільні ( ), Наваградку, Нясвіжы, Радашковічах, Клецку, Будславе (зачынены ў канцы 20-х – пачатку 30-х гг.).  У віленскіх выдавецтвах выходзяць “Хрэстаматыя беларускай літаратуры ХІ век – 1905 год” М.Гарэцкага (1922 г.), “Хрэстаматыя новай беларускай літаратуры (ад 1905 г.)” І.Дварчаніна (1927 г.), падручнікі для беларускіх школ С.Рак- Міхайлоўскага, С.Паўлоўскага, беларускамоўныя часопісы і газеты (“Маланка”, “Шлях моладзі”, “Летапіс ТБШ” (“Беларускі летапіс”), “Беларуская крыніца” і інш.).

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  У 1921 г. на базе прыватнай калекцыі беларускага археолага і этнографа І.Луцкевіча па ініцыятыве Беларускага навуковага таварыства (1918–1939) быў заснаваны Віленскі беларускі гісторыка-этнаграфічны музей.  У навуковай і культурна-асветніцкай рабоце актыўна ўдзельнічалі В.Ластоўскі, А.Станкевіч, Б.Тарашкевіч, браты Луцкевічы і інш.

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  У час, калі ў БССР пачаўся працэс згортвання палітыкі беларусізацыі, супрацьстаянне прымусовай паланізацыі ў Заходняй Беларусі садзейнічала актывізацыі і аб’яднанню беларускай інтэлігенцыі.  Нацыянальны фактар вызначаўся як галоўны ў сацыяльна-палітычнай барацьбе.  У канцы 20-х – 30-я гады палітыка польскага ўрада канчаткова павярнулася да ліквідацыі беларускіх нацыянальных асяродкаў (выдавецтваў і выданняў, культурна- асветніцкіх арганізацый).  У 1937 годзе ўлады забаранілі дзейнасць ТБШ.

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  Для заходнебеларускай літаратуры характэрна перавага паэтычнага жанру, які адзначаецца эмацыянальнай рэакцыяй на падзеі, актыўнай грамадзянскай пазіцыяй аўтараў (М.Танк, В.Таўлай, М.Засім), а таксама рамантызмам і лірызмам (Н.Арсеннева, К.Сваяк, У.Жылка і інш.).  Выяўленчае мастацтва адметна касмічнымі, гістарычнымі і сімволіка-алегарычнымі карцінамі Я.Драздовіча (“Дух зла” і інш.), бытавымі палотнамі М.Сеўрука і П.Сергіевіча, партрэтам і пейзажам (Г.Семашкевіч), карыкатурамі Я.Горыда.

дац.В.А.Міхедзька Язэп Драздовіч

дац.В.А.Міхедзька 3. Нацыянальна -культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.  Сур’ёзную працу па збіранні і прапагандзе беларускага фальклору праводзілі Р.Шырма, г.Цітовіч. Утвараліся хоры (адзін з самых папулярных – хор Беларускага саюзу студэнтаў у Вільні), рэпертуар якіх складаўся пераважна з беларускіх песень.  Значны ўнёсак у музычную культуру зроблены кампазітарамі К.Галкоўскім, Л.Раеўскім, оперным спеваком і выканаўцам народных беларускіх песень М.Забэйда- Суміцкім.